Een oase tussen de autostrades
Een van de grootste verkeersknooppunten van België ligt in Lummen. Vanwege zijn vorm staat het bekend als ‘Het Klaverblad’. Centraal in Het Klaverblad liggen vier afzonderlijke vijvers, omsloten door een netwerk van snelwegen. Opus One-fotograaf Jan Nijs kreeg uitzonderlijke toestemming om er te fotograferen en werd er speciaal voor naar deze anders volledig onbereikbare plek gebracht. Hoewel de natuur hier volledig ingesloten is door bochtend beton, leven er veel wilde diersoorten. In zijn beelden verplaatst hij zich, onder meer met het gebruik van wildcamera’s, naar het perspectief van de dieren en kijkt hoe zij deze kolossale menselijke structuren tussen de planten door observeren. Het Klaverblad onthult zich zo als symbool van de vervlochten grens tussen mens en natuur.
tekst: Tessa Van Thielen (5/12/2024)
Een verkeersknooppunt is allesbehalve een vanzelfsprekende locatie voor een fotoreeks. Hoe ben je bij deze plek terechtgekomen? Wat trok jou aan?
Van jongs af aan heb ik interesse in fauna en flora, met een specifieke voorliefde voor vogels. Vanuit de auto zag ik eens, in een flits, een aalscholver op een tak zitten, toen ik dwars door Het Klaverblad in Lummen reed. De vogel zat met gespreide vleugels zijn veren te drogen. Die blik duurde niet langer dan twee seconden, maar dat beeld was me bijgebleven. Een aalscholver kan je wel vaker in een menselijke omgeving terugvinden, bijvoorbeeld op een lantaarnpaal langs het water in de stad. Maar hier, middenin Het Klaverblad, zat die aalscholver in een stukje miniatuurwildernis, ingesloten door betonbanen met een eindeloze verkeersstroom. Ik zag plots deze twee contrasterende werelden samenvallen in Het Klaverblad en dat verraste me enorm. Van daaruit is het idee ontstaan om deze plek ook zo te tonen: als een wildernis omringd door verkeersinfrastructuur.
Wat was de grootste uitdaging tijdens het fotograferen op zo’n ontoegankelijke en door infrastructuur gedomineerde locatie, en hoe heeft die omgeving je werk beïnvloed? Praktisch gezien lijkt me het niet evident om op deze locatie te geraken. Hoe ging dit in zijn werk?
Ik had nooit verwacht dat dit uiteindelijk mijn masterproject zou worden. Het idee ontstond al in 2020, in het kader van een semesteropdracht op school. Ik ging op zoek naar toestemming en vooral ook naar de mogelijkheid om die vier ingesloten plekken middenin Het Klaverblad te kunnen betreden – je kan daar niet zomaar naartoe wandelen. Mijn zoektocht duurde weken en was bovendien onsuccesvol. Ik maakte voor de opdracht dan maar een alternatief werk.
Kort daarna kwam ik echter in contact met Sofie Van Deursen, een werfleider bij Wegen en Verkeer Vlaanderen. Mocht ik ooit dit idee opnieuw willen oppakken, dan moest ik contact met haar opnemen. Twee jaar later, bij de start van mijn masteropleiding, heb ik dat dan ook gedaan. Sofie vertelde me dat ze tijdens een controlebezoek ter plaatse, zelf ook erg verrast werd door de mooie natuur midden in het knooppunt. Hierdoor begreep ze meteen mijn vraag en stond ze volledig achter mijn project. Tegen alle verwachtingen in, heeft Sofie me gedurende twee jaar, belangeloos geholpen. Op bepaalde dagen spraken we ‘s ochtends af op een nabijgelegen carpoolparking. Van daar bracht ze mij, bepakt en bezakt, in een oranje fluohesje, met haar dienstwagen naar het klaverblad. Sofie reed dan verder door naar haar werk, en aan het eind van de dag kwam ze me weer ophalen. Zonder haar hulp en inzet had ik dit project nooit kunnen realiseren.
Net zoals jij en Sofie waren we best wel onder de indruk van de fauna en flora die we in jouw beelden konden zien, zoals de aanwezigheid van bevers bijvoorbeeld. Wat zijn de dingen die jou er het meest verrast hebben?
Het was bijzonder leuk om al die fauna en flora in Het Klaverblad te kunnen ontdekken. Ook de minder opvallende soorten, zoals bijvoorbeeld de grasmus, waar ik een geluidsopname van maakte. Het idee dat deze vogel in de lente vanuit Noord-Afrika naar Lummen vliegt, om vervolgens midden in Het Klaverblad de zomer door te brengen, vond ik geweldig. Het meest fascinerende is misschien wel de korte tijdsspanne waarin deze uitbundige biotoop hier is ontstaan; Het Klaverblad werd volledig afgegraven en heraangelegd in 2011.
Ik hoop daarom dat de kijker, naast het ontdekken van alle details, vooral gefascineerd raakt door de plek als geheel. Eigenlijk hoefde ik zelf weinig te doen; Het Klaverblad, met zijn centraal gelegen stukjes natuur, ligt daar als een onbedoelde kunstinstallatie, klaar om gezien te worden. Het onthult zich als een symbool voor de vervlochten grens tussen mens en natuur. Dat is wat ik met dit project probeer te belichten.
Je hebt in de reeks ook nog een andere laag verwerkt, waarin ook de socio-culturele rol van Het Klaverblad wordt belicht. Kan je daar iets meer over vertellen?
Het viel mij op dat er in de buurt van Lummen enkele bedrijven hun zaak hadden vernoemd naar de verkeerswisselaar. Dat stimuleerde me om verder te gaan kijken hoe Het Klaverblad voor de omgeving ook een symbolische betekenis heeft. Je vindt het bijvoorbeeld terug in het logo van de gemeente Lummen en in een grote muursculptuur in de gemeenteraadszaal.
Via de lokale bibliotheek, enkele buurtbewoners en Ria Lemmens van de Heemkundige kring in Lummen heb ik ook de geschiedenis van deze plek een beetje beter leren kennen. Samen met al de foto’s vanuit Het Klaverblad zelf, heb ik zo ook een aantal meer sociale verhalen, krantenartikels en andere archiefdocumenten samengebracht in een fysiek beeldenarchief, een dikke bundel A3-prints, waarin je zelf Het Klaverblad kan induiken en ontdekken. Die sociale en geschiedkundige kant geeft een breder beeld van de plek en zet ook opnieuw de verwevenheid tussen mens en natuur ervan in de verf.
___________
Hier vind je alle informatie over Opus One '24, het boek, de booktalks en de deelnemende fotografen. Tijdens de gespreksavond in Brugge (22 januari) komt Jan Nijs zelf meer uitleg geven over 'Het Klaverblad'.
Bedankt! Je bent nu ingeschreven op onze nieuwsbrief.