Wet plate, de kunst van de onvolmaaktheid

Het collodiumproces, of ook wel wet plate, is een 19e-eeuws fotografisch proces waarbij de fotograaf binnen een tijdspanne van maximum vijftien minuten een glas- of metalen plaat voorziet van een laag collodium, de plaat vervolgens in een bad van zilvernitraat lichtgevoelig maakt, dan belicht en uiteindelijk ontwikkelt. Dat klinkt als een hele boterham. En dat is het ook. Het hele proces, van het coaten tot het ontwikkelen, moet worden uitgevoerd voordat de plaat droog is. Anders is een opname op basis van collodium niet meer mogelijk. Hierdoor is het steeds noodzakelijk, en zelfs wanneer je op verplaatsing bent, een donkere kamer bij de hand te hebben.

En dat is nog niet alles. Het glas moet bijvoorbeeld perfect glas zijn. Het kan niet gewoon glas zijn dat je bij de bouwmarkt koopt. Je moet er eerst voor zorgen dat het glas perfect helder is en je het voorzichtig boent met een speciale glaswas. Alle chemicaliën moet vers zijn en het water gedistilleerd. Om strepen te vermijden, moet het collodium-mengsel voorzichtig en gelijkmatig over de plaat verspreid worden en dan zo snel mogelijk worden afgegoten.

In een korte tijdspanne kreeg ze het collodiumproces onder de knie en maakte ze betoverende portretten met als doel gewaarwording te geven aan kwaliteiten zoals schoonheid, onschuld, deugd, passie en begeestering. “I longed to arrest all beauty that came before me, and at length the longing has been satisfied," schreef ze in Annals of my Glass House, een autobiografisch essay. Geïnspireerd door de verhevene en geïdealiseerde aard van de 15e-eeuwse Italiaanse schilderkunst, streefde Cameron ernaar “het reële met het ideale te combineren, zonder iets van de waarheid op te offeren, met alle mogelijke toewijding aan poëzie en schoonheid.” Haar werk heeft zo duidelijke, stylistische overeenkomsten met de prerafaëlitische schilderkunst van die tijd. 

De gebruikelijke afwerking en de formele, bijna krampachtige poses die ze bij haar collega-portretfotografen zag, interesseerden haar niet. Ze experimenteerde met een vrijheid die voor de toen nog relatief jonge fotokunst onbekend was, met als gevolg tal van technische fouten, onscherpte, overbelichting, vlekken en vingerafdrukken. En dat viel niet bij iedereen in de smaak. De Photographic Society of Scotland beoordeelde haar inzending voor de jaarlijkse tentoonstelling, bijvoorbeeld, met een vernederende neerbuigendheid. Haar foto’s werden beschreven als ‘onscherp’, ‘origineel, maar ten koste van fotografische kwaliteit’ en als kers op de taart als ‘een tekortkoming van de kunst.’ Camerons beweeglijke portretten staan vandaag de dag in een heerlijk contrast met de strenge en opgedirkte Victoriaanse ziel van de commerciële portretfotografen van haar tijd. Dit geeft haar oeuvre van zo’n 900 collodiumfoto’s een tijdloos karakter.

Wet plate vandaag     

Bij de uitvinding en opkomst van de filmfotografie verdween het collodiumproces op de achtergrond. ‘Moderne’ fotografen schakelden maar al te graag over naar film en lieten het moeizaam gebruik van collodium voor wat het is. Toch bleven er enkele fotografen volharden en lijkt de wet plate nu zelfs in een opmars te zijn. Van druk bezochte wet plate-forums en facebookgroepen tot de World Wet Plate Day, die jaarlijks op de eerste zaterdag van mei valt, wordt er langzaam maar zeker een tweede adem in de longen van het collodiumproces geblazen.

Zo experimenteerde de gerenommeerde Amerikaanse fotografe Sally Mann - bekend van haar vleselijke en beklijvend mooie foto’s van het familieleven in het Zuiden van de VS - vanaf de late jaren ’90 met wet plate fotografie. Mann herkende, net zoals Cameron, het poëtische potentieel van het collodiumproces en de kracht van het toeval die bepalend is bij deze methode. En net zoals Cameron beschikt ook zij over het vermogen om ongelukken en technische onvolmaaktheden uit te buiten en ze, als ware het beredeneerde fouten, deel uit te laten maken van het esthetische geheel. Na een ernstig paardrijdongeval begon de fotografe in 2006 aan een reeks indringende zelfportretten. Met een sterk gekadreerde focus op haar eigen gezicht wekt ze de gedachte op van de vergankelijkheid en de haast spookachtige desintegratie van lichaam en ziel.

Maar we moeten niet helemaal naar het Zuiden van de VS om de natte sporen van de wet plate fotografie terug te vinden. In onze hoofdstad bewijst de Italiaanse fotograaf Silvano Magnone met meesterlijke portretteren de tijdloze schoonheid van deze oude techniek of kan je op een steenworp van Manneke Pis je eigen wet plate portret laten maken in Studio Baxton. En dat is zeker de moeite!

Het gebruik van collodium lijkt langzaam te worden afgestoft. Steeds meer fotografen voelen zich aangetrokken tot de traagheid en uiterste precisie van het proces, tot de betoverende mengeling van technisch meesterschap en toeval, en tot de bijna verheven intimiteit die in resultaten zichtbaar wordt. Bij collodiumfotografie maak je fouten, zoveel is zeker, maar als je Cameron, Mann en Magnone erover zou aanspreken, zouden ze je wellicht verklappen dat de wet plate fotografie eerst en vooral een les is in de aanvaarding van onvolmaaktheid en dat je zo uiteindelijk een verborgen, tijdloze schoonheid ontdekt.