Magazine & Inspiratie

Li Zhensheng: evangelist van de Culturele Revolutie

“I have spent my life striving to bear witness and document history, and now I will rest in history.” Deze woorden deelde de familie van Li Zhensheng met de wereld na het overlijden van de Chinese fotograaf in 2020, op 79-jarige leeftijd. Li bood met zijn foto’s een unieke inkijk in een donkere periode van de Chinese geschiedenis en streefde er heel zijn carrière naar om zijn land dit verleden onder ogen te laten zien.

tekst: Alies Torfs (6/10/2022)

Plicht voor de geschiedenis

In 1966, aan de vooravond van de Culturele Revolutie is de jonge Li aan de slag bij Heilongjiang Daily, een staatskrant in het noordoosten van China. Als fotograaf voor het staatsnieuws werd van hem verwacht de gerezen vuisten van Mao’s aanhangers en andere verheerlijkende en heroïsche taferelen af te leveren. Li wordt echter al snel geconfronteerd met de gruwelijke uitwassen van het regime. In het geheim begint hij met zijn camera ook deze zaken te documenteren. De rode armband die hij draagt met daarop ‘Red Color News Soldier’, in lijn met de armbanden van de paramilitaire Rode Gardes, zorgt er voor dat hij vrij kan fotograferen, ook waar anderen dat niet mogen.

Het verhaal van Li Zhensheng hangt nauw samen met dat van de Culturele Revolutie en de Chinese geschiedenis. Een aantal jaar voordien draaide de ‘Grote Sprong Voorwaarts’, een radicaal hervormingsplan voor de Chinese landbouw en industrie, uit op een pijnlijke mislukking. Misoogsten en hongersnood kostten het leven aan naar schatting 36 miljoen mensen.

Met de Culturele Revolutie wilde communistisch partijleider Mao Zedong nu zijn grip op het land en de bevolking opnieuw versterken. De Culturele Revolutie focuste op het hardhandig aanpakken van ‘tegenstanders van het regime’. Zoals gangbaar in dictaturen, werd die term breed geïnterpreteerd. Typerend zijn de zogenaamde ‘strijdbijeenkomsten’, waarop tegenstanders publiekelijk werden vernederd en mishandelend, vaak voor of door mensen uit hun dichte kring. Anderen werden geporteerd of geëxecuteerd. Arme, landloze boeren werden aangespoord om met dodelijk geweld het land van grootgrondbezitters te veroveren als deel van de proletarische revolutie. Eeuwenoude relieken en tempels werden bestempeld als ‘bourgeois erfgoed’ en verwoest. De Culturele Revolutie betekende voor meer dan 1,5 miljoen mensen de dood.

Li’s foto’s achter de schijn van de Culturele Revolutie tonen de horror van de mishandelingen en executies. Als journalist zag hij het als zijn plicht voor de geschiedenis om bewijsmateriaal te verzamelen van deze gebeurtenissen, ook al kon hij er aanvankelijk niet mee naar buiten komen. Li nam meer dan 100.000 foto’s gedurende die periode. Hij knipte de ‘negatieve negatieven’ — de niet-politiek-correcte foto’s — uit zijn rolletjes en verstopte er meer dan 20.000 van onder een vloerplank in zijn appartement.

Nieuwe bourgeoisie

De levensloop van Li Zhensheng paste nochtans perfect in de idealen van het China van Mao. De fotograaf was van arme komaf en groeide op in Dalian, een havenstad in het noordoosten van China. Zijn vader was kok op een stoomboot en zijn moeder overleed toen hij drie jaar was, waarna de familie naar het platteland verhuisde.

Van kinds af aan was hij gefascineerd door cinema en fotografie. Hij kocht zijn eerste camera door zijn postzegelcollectie te verkopen en vrienden legden vaak samen om filmrolletjes te kopen zodat hij foto’s van hen kon nemen. Hij ging cinematografie studeren en kwam uiteindelijk bij de krant terecht.

Ondanks hun eenvoudige afkomst werden Li en zijn vrouw, redacteur bij diezelfde krant, ervan beticht ‘nieuwe bourgeoisie’ te zijn. In 1969 worden ze beiden na een strijdbijeenkomst van zes uur voor de ogen van alle medewerkers van de Heilongjiang Daily verbannen naar het platteland om er te werken in een heropvoedingskamp. Na zijn vrijlating twee jaar later, lagen Li’s negatieven nog steeds onder zijn plankenvloer: bij het leeghalen van zijn huis waren ze niet ontdekt.

Red Color News Soldier

Het zal duren tot 1988, in een periode waarin meer openheid was, vooraleer Li’s foto’s voor het eerst aan het publiek getoond konden worden. De show, getiteld ‘Let History Tell the Future’, getoond op een fotowedstrijd van de Chinese Press Association, bestond uit twintig beelden van zijn collectie, die veel aandacht kregen. Li ontmoette in december van dat jaar Robert Pledge, een Frans-Britse fotoredacteur die directeur was van Contact Press Images, een internationaal fotobureau gevestigd in New York. Ze wilden samenwerken aan een boek met Li's foto's, maar besloten tegelijk om te wachten tot het politieke klimaat gunstiger was. Pas in 2003 werd zijn werk eindelijk gepubliceerd onder de titel ‘Red Color News Soldier’, een verwijzing naar de armband die hem op de juiste plekken bracht. Intussen werden de beelden in meer dan 60 landen geëxposeerd.

Vooraf werden er door Li een paar richtlijnen opgesteld: geen van de foto's mocht worden bijgesneden, de afbeeldingen zouden in de meest nauwkeurige chronologische volgorde worden gepresenteerd en precieze bijschriften zouden de afbeeldingen vergezellen, met feiten geverifieerd door aanvullend onderzoek en dubbel gecontroleerd aan de hand van de archieven van The Heilongjiang Daily. Kort gezegd, het was voor hem cruciaal om de kijker het juiste historische kader mee te geven. ”Ik denk dat we moeten proberen, door serieuze reflectie, door contemplatie, te bevrijden wiens zielen werden gemarteld. Ik wil laten zien wat er echt is gebeurd tijdens de culturele revolutie.” aldus Li.

Duitsland heeft zijn nazi-verleden een plaats gegeven, in Amerika praat men volop hun over de slaverij. Waarom kunnen wij Chinezen dan niet praten over onze eigen geschiedenis?

Confrontatie met het verleden

De collectie van Li Zhensheng is tot op vandaag de meest complete en genuanceerde weergave van hoe de Culturele Revolutie huishield in China. Hoewel de Chinese regering na Mao deze periode erkende als '10 jaar chaos', is het een stuk van de geschiedenis dat ze liefst toegedekt laten. Li werd verweten de vuile was buiten te hangen. Volgens de fotograaf is zijn werk echter geen aanklacht. Li maakt er zelfs een punt van om te spreken over zijn liefde voor China. Hoewel hij het niet eens is met de regering, houdt hij nog steeds van zijn land en hoopt dat de democratie er op de lange termijn zal zegevieren.

De publicatie van zijn werk is voor Li een poging om de Chinese bevolking uit haar collectieve amnesie te halen en het eigen verleden onder ogen te zien. Dankzij de fotograaf krijgen ogenschijnlijk anonieme gezichten en plaatsen terug een naam en identiteit. “Duitsland heeft zijn nazi-verleden een plaats gegeven, in Amerika praat men volop hun over de slaverij,” zegt Li. “Waarom kunnen wij Chinezen dan niet praten over onze eigen geschiedenis?” In die confrontatie met het verleden schuilt uiteindelijk de kracht van Li’s beelden: het belangrijkste is niet hun rauwheid of directheid, het belangrijkste is dat ze er zijn. Ook nu, in tijden waarin er veel om de waarheid heen gepraat wordt en beelden vrijelijk gemanipuleerd worden, is de harde realiteit van Li’s duizenden negatieven onweerlegbaar.

Uiteindelijk duurde het tot 2018, twee jaar voor zijn dood, tot hij zijn boek in het Chinees heeft kunnen publiceren. Hoewel het werk voornamelijk werd verdeeld in Hongkong en Taiwan, bereikte het via onofficiële wegen ook het Chinese vasteland. Al blijft het daar tot op heden controversieel, de foto’s en het verhaal waar hij zijn hele leven aan wijdde, kwamen zo uiteindelijk toch terecht waar hij altijd hoopte dat ze zouden belanden.

Beeldmateriaal:

Foto 1 (bovenaan): Tijdens een masabetoging georganiseerd door rebellen in het Provinciale Volksstadion wordt Li Xia, de vrouw van gouverneur Li Fanwu, aangeklaagd, haar gezicht en kleren besmeurd met inkt. Haar misdaden worden beschreven op plakkaten om haar nek. Harbin, provincie Heilongjiang, 29 augustus 1966 © LI Zhensheng (Contact Press Images)

Foto 2: Jonge pioniers verwelkomen in het auditorium van het North Plaza Hotel vertegenwoordigers op een conferentie van geavanceerde socialistische werkgroepen en een bijeenkomst van modelarbeiders in Heilongjiang © LI Zhensheng (Contact Press Images)

Foto 3: Li Zhensheng in zijn kantoor aan de Heilongjiang Daily. Hij draagt een Rode Garde-armband die hij heeft geleend van de drukkerij van de krant. Gefotografeerd met een zelfontspanner. Harbin, 6 juli 1966 © LI Zhensheng (Contact Press Images)

Foto 4: Ouyang Xiang, de zoon van de voormalige eerste secretaris van het provinciale partijcomité van Heilongjiang, wordt buitengesleept uit het North Plaza Hotel en vervolgd voor het sturen van een niet-ondertekende brief aan het provinciale revolutionaire comité waarin hij zijn veroordeelde vader verdedigt. Drie dagen later zou hij uit een raam op de derde verdieping worden geduwd van het kantoorgebouw waar hij werd vastgehouden. Het officiële rapport noemde zijn dood 'een zelfmoord'. Harbin, 30 november 1968 © LI Zhensheng (Contact Press Images)

Foto 5: Na een openbaar proces worden zeven mannen en een vrouw op de Huang Shan-begraafplaats aan de rand van de stad geëxecuteerd. Te midden van de gewone criminelen en 'contrarevolutionairen' bevinden zich twee geliefden, Cui Fengyuan en Guan Jingxian (rechts), die samenspanden om de echtgenoot van de vrouw te vermoorden. Harbin, 5 april 1968 © LI Zhensheng (Contact Press Images)

Foto 6: Zwemmers lezen 'Mao Zedong's gedachten' terwijl ze zich voorbereiden om in de Songhua-rivier te duiken om de tweede verjaardag van Mao's duik in de Yangtze te herdenken; Harbin, 16 juli 1968 © LI Zhensheng (Contact Press Images)

Bronnen:

Lily Kuo,'Li Zhensheng, photographer of China's Cultural Revolution, dies' (The Guardian), 23/10/2020
Amy Qin, 'Li Zhensheng, Photographer of China’s Cultural Revolution, Dies at 79' (NYTimes), 25/10/2020

Volg ons

Bedankt! Je bent nu ingeschreven op onze nieuwsbrief.