De oorlog in Oekraïne door de lens van persfotograaf Gert Jochems

Heb je het gevoel dat je als persfotograaf een eigen stijl kan hanteren of is het toch vooral: zorg gewoon dat die persoon zijn of haar hoofd er een beetje deftig op staat?

“Bij een krant als De Morgen of De Standaard mogen we echt niet klagen en krijgen we veel vrijheid om ons eigen beeld te maken. Dat is best uitzonderlijk in de wereld van de persfotografie. Natuurlijk gaat inhoud altijd boven esthetiek, en gelukkig maar. Een krant of elk ander journalistiek medium dient tenslotte niet voor je eigen profilering. Ik vind het, naarmate ik ouder word, trouwens alleen maar interessanter als inhoud het haalt van vorm. 
Als student en als jonge fotograaf ben je vaak helemaal in de ban van het beeld zelf en hoe je een goed beeld maakt. Maar het is toch een vorm van volwassen worden met beeld, wanneer je begint te begrijpen waarvoor een foto moet dienen, uiteindelijk blijf je wel een opdracht uitvoeren voor een klant. Dat is een belangrijk verschil met een kunstenaar of iemand die projecten doet op lange termijn: een krantenfotograaf moet echt werken in het hier en nu. Zit het interieur niet mee, zit het licht niet mee, zit die persoon zijn kop niet mee… het maakt niet uit, je moet toch - en vaak binnen de twee minuten - een treffelijke foto maken.”

Heb je dan een methode om op zulke momenten, onder grote tijdsdruk vaak, toch nog een goede foto te maken?

“Wat volgens mij goed helpt, is werken vanop statief. Dan zit je minder verborgen achter je camera en blijf je contact houden met de gefotografeerde. De meeste mensen - en dat geldt echt voor iedereen ook voor de ceo van een groot bedrijf bijvoorbeeld - vinden poseren heel moeilijk. Vinden ze geen goede houding, laat ze dan wat bewegen en geef instructies. Wat helemaal niet werkt is hen vragen om te lachen, of mensen die zelf denken dat ze moeten lachen voor de foto. Zeg hen gewoon dat dat niet nodig is en vaak neemt dat al wat spanning weg. 
Een ander heel belangrijk aspect, en dat is iets waar ik jaren over gedaan heb om dat te beheersen, is het licht. Als je moet werken in een heel slechte lichtsituatie dan krijg je de foto soms gewoon niet goed. Dan is mijn truc om extreem te gaan en net erg te benadrukken hoe slecht de licht situatie is. Vaak geeft dat nog wel een visueel interessant beeld. Maar het liefste werk ik in zacht, egaal licht. Een grijze, mistige dag is ideaal voor een portret.”

Met tranen in je ogen kan je niet scherpstellen

Als je dan op een plek terecht komt waar net iets gebeurd is, ben je dan in de eerste plaats vooral fotograaf of journalist? Ben je met andere woorden op zo’n moment bezig met compositie en het maken van een ‘mooi beeld’, of wil je toch vooral de situatie zo objectief mogelijk weergeven?

“Als je je laat gaan en je komt met slecht werk af, dan heeft niemand er iets aan. De mensen ter plaatse niet, en de lezer ook niet. Daarom is het je taak - en je moet zelf bepalen of je dat kan of niet - om je cool te bewaren en te focussen op je werk. Je bent daar tenslotte om te communiceren. Een mooi beeld is niet het doel, een interessant beeld wel. 

Dat was zeker zo in Bachmoet, in maart; er was net een raket terechtgekomen op een markt en er werd een zwaargewonde vrouw van onder het puin gehaald (zie hieronder). Zeker in het begin van een oorlog is het dan erg belangrijk dat je laat zien wat daar gebeurd is. Wat sta je daar anders te doen? Maar je mag die professionele houding zeker niet verwarren met emotionele afstandelijkheid of cynisme. Sommige van die beelden komen nog regelmatig terug binnen bij mij. Iemand zei ooit: “Met tranen in je ogen kan je niet scherpstellen” en die uitspraak klopt helemaal.”

Is er geen risico dat je een soort van fotografische esthetisering krijgt van iets wat eigenlijk niet geësthetiseerd zou mogen worden?

“Esthetiseren om te esthetiseren is helemaal fout en mag je zeker niet doen. Maar ik denk ook niet dat ik dat doe. Ik denk zelfs dat er mensen zullen zijn die vinden dat mijn beelden eerder wat te hard zijn, er te veel recht erop.”

Heeft je oorlogservaring je blik als fotograaf veranderd? Heb je nog zin om de gewone, dagelijkse zaken te fotograferen terwijl er elders zoveel ergere zaken gebeurt?

“Ik ken collega’s die er, als ze terugkomen van een oorlog, inderdaad moeite mee hebben dat mensen zich hier druk maken over futiliteiten. Ik snap echter niet waarom je problemen met mekaar zou vergelijken of in een hiërarchie steken. Het is niet omdat mijn dochter is gestorven dat jij niet kan afzien van je liefdesverdriet. Objectief gezien is het een waarschijnlijk wel erger dan het ander maar dat neemt niet weg dat je liefdesverdriet reëel is. Ik zou dat soort zaken zeker niet wegrelatieveren.”