Robocop in Oeganda

Kitsch, nieuws en maatschappijkritiek in een

Laten we het even hebben over de posters zelf. Voor een westerling ogen ze enorm kitsch, maar in werkelijkheid zijn die collages meer gelaagd dan ze doen uitschijnen.

"Het eerste wat in het oog springt, is de knotsgekke, low budget-esthetiek van de collages. We zien hoofden van wereldleiders geplakt op de struise lijven van actiehelden uit Hollywood-films. Oude kaskrakers als 'Rambo' en 'Robocop' doen het nog steeds goed aan de Oegandese box office. De posters kan je lezen als een hommage aan de Amerikaanse cinema. Maar vergis je niet: tegelijkertijd gelden ze als snoeiharde kritiek op het westerse imperialisme. “Onze schurken” zoals Osama bin Laden, Saddam Hussein of Moammar Khaddaffi worden afgebeeld als heldhaftige verzetsstrijders. Ze zijn de underdogs van de geopolitiek die zich niet zonder slag of stoot gewonnen geven en het gezag van de gevestigde machten durven tarten."

Ook Oegandese politici worden af en toe op de korrel genomen.

"De oppositie in het land gebruikt de posters om onrecht en corruptie aan te kaarten. Ze zet de regering zo in zijn hemd, maar dat is niet zonder gevaar. Het is niet verrassend dat het regime de productie van zulk subversief drukwerk aan banden wil leggen: posters worden in beslag genomen; de makers ervan moeten het ontgelden."

Opvallend is ook de militaire symboliek die sterk aanwezig is in de beelden.

"Postkoloniaal Oeganda heeft nog nooit een wissel van de macht gekend die niet door het leger werd geforceerd. Het leger is dan ook een cruciale speler in het land. Ook in andere vormen van Oegandese popcultuur, zoals film of muziek, zie je zulke militaire elementen terugkeren."

De taferelen die geschetst worden zijn heel zwartwit: wij versus zij, goed tegen kwaad.

"De collages bieden een venster dat uitkijkt op het wereldtoneel. Je kan de posters begrijpen als een vorm van volksjournalistiek: wie geen toegang heeft tot kranten of andere media, blijft zo toch op de hoogte van de actualiteit. In rurale gebieden zijn de posters daarom populairder dan in de stad. Op het platteland heeft niet iedereen toegang tot het internet. Nieuws consumeren via sociale media of krantensites is dus niet evident. Op een laagdrempelige – maar uiteraard ook vertekende - manier vertellen de posters wat er in de rest van de wereld gebeurt. In dat opzicht hebben ze veel weg van de online memecultuur."

Hecht iedereen evenveel gewicht aan de posters?

"Natuurlijk zijn ze meer dan alleen een politiek instrument om kritiek te uiten. Velen beschouwen de collages louter als decoratie. Je ziet de posters hangen tegen de muren van woonkamers, in kapperszaken, … Dit soort prints zijn in trek, en daar spelen de ontwerpers gretig op in. Het blijft uiteraard een commercieel product."

Een gebalanceerde esthetiek

Opvallend: het boek is ook deels gedrukt in een drukkerij in Nasser Road. 

"Het idee om het fotoboek daar te laten drukken was er al vanaf het begin. Het enige probleem was het kostenplaatje: het boek in Nasser Road laten printen leek toen financieel moeilijk haalbaar. We hadden ook geen idee of het werk ging aanslaan of niet. De eerste editie is dus in Nederland gedrukt: een oplage van 800 exemplaren. Die verkochten beter dan we ooit hadden kunnen denken. Het boek werd enthousiast onthaald: het werd genomineerd voor fotoboek van het jaar in Arles, voor beste eerste fotoboek bij Aperture/Paris Photo, verkozen tot best ontworpen fotoboek in Nederland … Het plan om de volgende editie in Oeganda te laten drukken, lag door dat succes plots weer op tafel."

Maar dat bleek in de praktijk moeilijker dan gedacht.

"Ik was naïef genoeg om te denken dat het printproces even vlot zou gaan als in een drukkerij hier.  Ik zou de ontwerpers in Nasser Road een Indesign-bestand aanleveren en vijf dagen later langskomen om het eindresultaat op te pikken. Zo verliep het dus niet. (lacht) Het drukken in Nasser Road gebeurde volledig manueel: of het nu over de kleurcorrecties, het bijsnijden van de pagina’s of het samenbinden van het boek ging  – alles gebeurde ambachtelijk. Uiteindelijk heb ik daar bijna twee weken gekampeerd. Maar het eindresultaat mag er zijn."

In het boek staan de posters centraal. De collages voelen druk en overweldigend aan, maar de vormgeving van het boek is dat allerminst.

"Dat was een bewuste keuze. Je wil het verhaal van die posters vertellen aan een publiek dat er niet mee vertrouwd is. Het had gemakkelijk geweest om resoluut voor een schreeuwerige lay-out te kiezen: de ene poster na de andere, met nergens in het boek een moment om even op adem te komen. Maar met die aanpak laat je het werk niet in zijn waarde. Het was voor Rob (Van Hoesel, vormgever en uitgever The Eriskay Connection, red.) en mij belangrijk om een combinatie van tekst, foto’s en posters te gebruiken in het boek. Zo kan je de verschillende betekenislagen van het fenomeen duidelijk maken aan een buitenstaander."