© Never Edit (CC BY 2.0)

Straatfotografie en privacy

Privacy wordt - terecht - niet langer met een korrel zout genomen. Maar wat mag nu wel en wat niet? Voor liefhebbers van straatfotografie blijft het soms verdwalen in een juridische jungle. Wat zijn bijvoorbeeld portretrecht en het recht op afbeelding? En wat zijn de gevolgen van de General Data Protection Regulation (GDPR) voor straatfotografen? Mag je kortom nog zomaar foto’s maken op straat?

Tekst: Jolan Bollen (09/02/2023)

Eric Kim (public domain)

GDPR en het recht op afbeelding

Tenzij je in de voetsporen treedt van pioniers als Eugène Atget of André Kertész en in jouw werk mensen niet of onherkenbaar in beeld brengt, moet je vandaag als straatfotograaf goed opletten wie je in beeld brengt en hoe je dat doet. In het geval van straatfotografie zijn zowel de voorwaarden van het recht op afbeelding als de GDPR van toepassing. Iedereen heeft het recht op afbeelding. Dit wil zeggen dat ieder persoon zelf mag beslissen of er een afbeelding van hen wordt genomen en of die gebruikt mag worden. De fotograaf moet daarom de toestemming vragen om, één, de foto te nemen en, twee, de foto te gebruiken, verder te verspreiden of te publiceren.

De GDPR, die sinds 25 mei 2018 van toepassing is in de EU, is een wetgeving die specifiek ontworpen werd om persoonsgegevens te beschermen. Daaronder verstaan we alle informatie over een geïdentificeerd of identificeerbaar persoon. Foto’s die iemand direct identificeren of identificeerbaar maken zijn dus persoonsgegevens. Dit geldt dus ook voor straatfoto’s van onbekenden.

De GDPR is niet van toepassing op verwerking van persoonsgegevens van een louter persoonlijke of huishoudelijke aard. Als je dus een van je favoriete straatfoto’s afprint om thuis boven je open haard op te hangen, dan moet je geen rekening houden met de GDPR-wetgeving. 

Maar let op: de persoon van wie de foto wordt genomen heeft nog steeds het recht op afbeelding. Dit wil zeggen, zelfs al gebruik je de foto om boven je open haard te hangen, de geportreteerde kan in eerste instantie nog steeds weigeren om gefotografeerd te worden, los van waar de foto terecht zal komen.

We weten dus dat, wanneer je als fotograaf mensen herkenbaar fotografeert, je persoonsgegevens verwerkt. Wanneer je je straatfoto’s niet louter voor jezelf gebruikt en bijvoorbeeld op Instagram wil plaatsen, dan zal je de gegevensbeschermingsprincipes van de GDPR moeten respecteren. Je zal dus de rechten van de gefotografeerde persoon moeten respecteren, de foto veilig moeten bewaren en niet langer dan nodig. Daarnaast moet je de persoon toestemming vragen en informeren over het gebruik van de foto.

Moet ik dan aan al die voorbijgangers op straat die toevallig op mijn foto terechtkomen toestemming vragen? Als ik de Eifeltoren trek, wat met al die mensen eronder op beeld staan? Geen zorgen. Gooi nu niet je camera de vuilbak in of ga niet als een bezetene landschappen trekken. De verplichte vraag naar toestemming hangt af van de ‘gerichtheid’ van de foto’s. Er is dus een verschil tussen gerichte en niet-gerichte foto’s.

Of een foto nu gericht of niet-gericht is, is inderdaad vaak een grijze zone. Louter het feit dat er enkele mensen identificeerbaar zijn, maakt de foto nog niet automatisch 'gericht'.

Gerichte versus niet-gerichte beelden

Gerichte beelden zijn beelden waar de geportretteerde persoon duidelijk, herkenbaar in beeld wordt gebracht. De persoon is dus gericht in beeld gekomen. Denk bijvoorbeeld aan de opdringerige - en men kan gerust zeggen lichtelijk onethische - close-ups van verloren zielen op straat, aan straatmuzikanten, buitenwippers, soldaten op wacht of een shopper in een winkelstraat. Voor gerichte beelden heb je altijd toestemming nodig.

Niet-gerichte beelden zijn beelden die in eerste instantie niet de intentie hebben om bepaalde personen in beeld te brengen. Het zijn sfeerbeelden, foto’s van volgepropte winkelstraten, drukbezochte toeristenpleisters of mensen die in groten getale op de metro wachten. De personen op de foto zijn vaak niet of nauwelijks herkenbaar en voor dit soort foto’s heb je geen toestemming nodig. Veel straatfotografie valt onder deze categorie. Opgelet: als er personen duidelijk weigeren om gefotografeerd te worden, mag je de foto nog steeds niet nemen.

Natuurlijk is het altijd voor interpretatie vatbaar of een foto nu gericht of niet-gericht is. Hoe groot is een grote groep? Hoe herkenbaar is herkenbaar? Wim Vandevelde onderzoekt privacy, gegevensbescherming en cybersecurity aan de KU Leuven en verduidelijkt: “Het is inderdaad vaak een grijze zone. Louter het feit dat er enkele mensen identificeerbaar zijn, maakt de foto nog niet automatisch 'gericht'. Als ik een grote menigte fotografeer zullen er altijd enkele personen identificeerbaar zijn, maar de foto zal nog steeds 'niet-gericht' zijn en is er dus geen toestemming van elk individu vereist voor het maken en het verdere gebruik. 'Identificeerbaar' is bovendien een enorm ruim begrip. Iemand kan op basis van kledingstijl in combinatie met lengte of huidskleur ook al geïdentificeerd worden, zelfs als het gezicht niet gefotografeerd wordt. Bij niet-gerichte foto's moet je dit met een korrel zout nemen en verschillende factoren in acht nemen: de intentie en het doel van de fotograaf, het hoofdonderwerp van de foto, de hoeveelheid mensen, ben je op een publieke plaats of niet, etcetera.”

© Christian Meyer (CC BY 2.0)
© Giuseppe Milo (CC BY 2.0)

Het is dus nooit zwart-wit. Ook al is de kans onbestaande dat je voor een inbreuk op de privacywetgeving voor eeuwig achter de tralies verdwijnt, toch is het aangewezen om steeds je gezond verstand te gebruiken. Als je van plan bent de foto op sociale media te verspreiden en de persoon in kwestie staat er half herkenbaar op, of je bent niet helemaal zeker of die herkenbaar is, neem dan even de tijd en stap naar hem of haar toe om toestemming te vragen. Het is niet enkel een kwestie van gezond verstand, maar ook van beleefdheid.

De betrokken persoon beslist dan zelf over het nemen en het gebruik van de afbeelding. De afbeelding mag dan niet op een andere manier gebruikt worden dan waarvoor de persoon toestemming heeft gegeven. Misschien mag je de foto gerust nemen en gebruiken voor je portfolio, maar heeft de persoon het liever niet dat die op sociale media verschijnt? De toestemming hoeft niet schriftelijk te zijn, het kan ook mondeling of stilzwijgend. Zo kan iemand bijvoorbeeld nadrukkelijk poseren voor je foto en zo stilzwijgend toestemming geven. Een schriftelijke toestemming is echter altijd ondubbelzinnig. Let op: iemand heeft altijd het recht om de toestemming nadien weer in te trekken.

Het is belangrijk om steeds wat inlevingsvermogen te hebben. Uiteraard is de grens moeilijk vast te leggen, maar het verspreiden van gênante, kwetsende of gevoelige foto’s zou toch wat alarmbelletjes moeten doen afgaan.

Portretrecht bij verspreiding en publicatie

Bij het publiceren van je beelden, of het nu in een tijdschrift is, op sociale media of in een tentoonstelling, heeft elke geportreteerde het recht om hier beperkingen in te stellen. Dit heet het portretrecht. Ook hier geldt hetzelfde principe als bij het maken van het beeld: bij gerichte foto’s heb je steeds toestemming nodig om ze te verwerken, verspreiden of publiceren, bij niet-gerichte foto’s niet. Wanneer iemand de toestemming intrekt, moet de fotograaf dit ook hier respecteren.

Het is belangrijk om steeds wat inlevingsvermogen te hebben. Uiteraard is de grens moeilijk vast te leggen, maar het verspreiden van gênante, kwetsende of gevoelige foto’s zou toch wat alarmbelletjes moeten doen afgaan. Voor elke fotograaf is er een wettelijke en morele begrenzing, en ligt die tweede bij sommige wat verder dan bij anderen. Als je een dakloze onherkenbaar fotografeert en hier dan Instagram name and fame mee vergaart, bega je misschien geen inbreuk op de privacywetgeving, toch kan je je eens afvragen of het niet de moeite was om aan die persoon toestemming te vragen.

© Ken Walton (CC BY 2.0)

Deal with it

Privacy is een ding. En ook de straatfotografie – de kunst die steeds op zoek is naar de ander, de anonieme voorbijganger die ons misschien iets over onszelf vertelt, die in zijn onhandigheid, eerlijkheid of opvallen de straat kleur geeft, een andere kleur dan louter die van het grijszwarte beton, de tegels, het asfalt – moet zich ernaar schikken. Hoewel de in your face technieken van fotografen als Bruce Gilden of Dougie Wallace door de huidige privacywetgeving nu een stuk moeilijker zijn geworden, is er weer ruimte voor nieuwe ideeën en kan je als creatieve fotograaf op een andere manier tewerk gaan.

En zoveel nieuws is er zelfs niet nodig. Fotografeer, zoals Elliot Erwitt dat deed, eens een hondje en een gedeelte van het baasje. Het baasje blijft zo onherkenbaar en zal voor de foto wellicht sneller zijn toestemming geven. Fotografeer, zoals André Kertész dat deed, vanuit vogelperspectief en richt je op interessante composities. Fotografeer, zoals Lee Friedlander dat deed, de achterkant en silhouetten van voorbijgangers. Fotografeer de paraplu’s in de regen. Fotografeer de straat met enkel de sporen van mensen, zonder dat de mensen zelf in beeld komen,…

Of wees open en vriendelijk en vraag of je een foto mag nemen. Uiteindelijk is bijna alles nog mogelijk. Dus gebruik je gezond verstand, je creativiteit, ga met een glimlach de straat op en fotografeer! 

___________________

 

Op zoek naar meer straatfotografie? Ga dan zeker eens kijken op de website van het Brussels Street Photography Festival (BSPF), georganiseerd door BREEDBEELD.