• Fotografie
  • Film
  • Mediakunst
  • Portretrecht

    Portretrecht betekent dat iedere persoon het exclusieve recht heeft op zijn of haar afbeelding. Los van het auteursrecht op een bepaald beeld, heeft dus ook de geportretteerde bij het maken of verspreiden van een beeld een stevige vinger in de pap te brokken. 

    Portretrecht is een recht dat van toepassing is voor personen die afgebeeld worden op bijvoorbeeld foto’s of filmbeelden. Los van het auteursrecht op een bepaald werk, heeft iedere geportretteerde het recht om zelf te beslissen wat er met zijn of haar beeltenis mag gebeuren. Als fotograaf of filmmaker heb je dus toestemming nodig van de afgebeelde persoon. Het portretrecht van de afgebeelde persoon is hier ook verweven met zijn recht op privacy. Van zodra iemand herkenbaar op een foto staat moet je dus uitkijken.

    Er is wel nog een verschil tussen het maken van een foto en het gebruiken van een foto. Een foto maken van iemand, puur voor jezelf of om in familiale kring te bekijken is een beetje een grijze zone, omdat je daar niemand mee schaadt. In principe kan dit dus. Wanneer je echter je foto op facebook wil plaatsen, op je website, wil insturen voor wedstrijden of tentoonstellen heb je ontegensprekelijk toestemming nodig van de geportretteerde. Hetzelfde geldt voor een beeld in een film die je wil vertonen of instruren naar festivals.

    Er zijn enkele uitzonderingen:

    • Voor beelden van een groep mensen of een mensenmassa, bijvoorbeeld een betoging of een sportmanifestatie, heb je geen toestemming nodig van iedereen op de foto.
      Opgelet: als er binnen die mensenmassa wel iemand duidelijk centraal in het beeld staat (bijvoorbeeld een close-up van een betoger tijdens een betoging) heb je wel diens toestemming nodig.
    • Een andere uitzondering op deze regel zijn publieke figuren. Een sporter die deelneemt aan een wedstrijd of een politicus die een speech geeft, mag je vrij fotograferen of filmen, omdat zij op dat moment een publieke functie uitoefenen. Diezelfde sporter of politicus in zijn tuin gaan fotograferen, mag dan weer niet omdat dit in de privésfeer is.
    • Organiseer je als club een activiteit en wil je foto's nemen van je event en deze nadien publiceren op je website of sociale media? Dat kan. Het gaat hier  niet om het fotograferen in de openbare ruimte. Hang wel ergens aan de inkom van de zaal een blad uit dat er foto's gemaakt worden tijdens de activiteit en dat je die gebruikt ter promotie. Wie niet gefotografeerd wil worden, kan dat dan zelf aangeven. (Zéér extreem doorgetrokken - dus zeker niet noodzakelijk - zou je mensen op je activiteit bandjes kunnen geven. Een geel bandje kan dan betekenen dat ze gefotografeerd mogen worden, een rood niet. Dan weet de fotograaf in kwestie wie hij in beeld mag brengen.)

     

    Wat is toestemming?

    In verschillende gevallen heb je dus de toestemming nodig van de afgebeelde persoon. In sommige gevallen kan je die toestemming als impliciet zien. Stel je maakt een foto van iemand en die persoon poseert duidelijk voor de camera, dan kan je dit zien als een impliciete toestemming. De persoon in kwestie weet dat je een foto neemt en maakt daar geen probleem van. Ook deze impliciete toestemming is natuurlijk niet 100 procent dekkend. Het is niet omdat iemand poseert voor een foto dat deze persoon het eens is met alles wat je met deze foto wil doen.

    Best is dus om een schriftelijke toestemming te hebben van de persoon in je beeld. Doe je bijvoorbeeld aan straatfotografie en ga je met je camera op pad. Stel dan bijvoorbeeld een klein documentje op dat je meeneemt, waarin staat dat de geportreteerde persoon zijn toestemming geeft om zijn portret online te publiceren of tentoon te stellen, naargelang wat je met je beelden van plan bent. Schiet je dan op straat plots een schitterend portret dat je misschien zou willen gebruiken, dan kan je die persoon even aanspreken, je beeld tonen en toestemming  vragen met je documentje. Leg de persoon in kwestie duidelijk je intenties uit en het nut dit document. Als wederdienst kan je bijvoorbeeld afspreken de foto door te mailen naar deze persoon. Weigert hij of zij toestemming te geven, respecteer dan uiteraard die beslissing.

    Dit betekent niet dat je elke persoon voor elke foto meteen toestemming moet gaan vragen. Veel beelden maak je, maar ga je nooit gebruiken. De persoon moet, zoals boven omschreven, ook herkenbaar zijn en centraal in beeld staan, niet in een massa. Als je een beeld zou schieten waar dit portretrecht van toepassing op is, dat goed is en waar je misschien iets mee wil doen? Dan loont het de moeite om toestemming te vragen. Zo ben je zelf volledig ingedekt. Bovendien is het een blijk van respect tegenover de persoon die je nietsvermoedend fotografeert. Zonder toestemming heeft de geportretteerde altijd het recht te vragen zijn portret te verwijderen.

    Gezond verstand

    Werken met documentjes en toestemming vragen mag dan misschien allemaal complex lijken, fotograferen in de openbare ruimte is en blijft bovenal een kwestie van gezond verstand. Doorgaans voel je als fotograaf wel aan wat kan en wat niet. Verplaats je daarbij ook steeds even in de andere persoon. Wat zou jij er zelf van vinden moest je een fototentoonstelling binnenwandelen en plots een gigantische foto van jezelf zien hangen, waarvan je niets af weet, of plots een rol spelen in een documentaire waarvan je nog nooit hebt gehoord? Bekijk tegelijk alles ook in perspectief en hou in je achterhoofd wat je met een foto of een fragment zou willen doen. Een vakantiefoto tonen in familiale kring bijvoorbeeld, mag zonder problemen. 

    Werken met acteurs en modellen

    Het maken van goede afspraken bij een shoot of filmopnames is erg belangrijk. Bij het model staan voor een fotograaf of bij het acteren in een film, is het akkoord van het model of de acteur of actrice in zeker mate impliciet – door te poseren voor de foto of acteren in de film gaan ze in principe akkoord met de opname. Dat betekent echter niet dat ze akkoord gaan met alles wat de maker nadien met dat beeld zou willen doen. En wat doe je als het model niet tevreden is met de eindresultaat?

    Daarom is het zinvol om steeds met een contract te werken, waarin duidelijke afspraken vastgelegd wornden tussen model/acteur en fotograaf/filmmaker. Ook wat er nadien met de gemaakte beelden mag gebeuren, leg je daar in vast. Er is immers een groot verschil tussen het tonen van een portret in een tentoonstelling of privé context, een beeld op internet plaatsen of het voor commerciële doeleinden gebruiken. Als een model plots zijn gezicht in een reclamefolder voor waspoeder of op een brochure van een politieke partij ziet, is dat iets heel anders dan het maken van een artistiek portret. Daarnaast kan het voor een model of acteur ook interessant zijn de beelden in kwestie te mogen gebruiken in een portfolio of showreel. Dergelijke afspraken kunnen best in een contract vastgelegd worden, zodat er nadien geen twijfel over bestaat wat kan en wat niet.

    Enkele zaken die je best in zo’n contract opneemt:

    • namen van het model/acteur en de fotograaf/filmmaker
    • plaats en tijdstip van de shoot of opname
    • omschrijving van de shoot of opname
    • afstand van het portretrecht van model/acteur
    • waarvoor de foto nadien gebruikt mag worden
    • of het model/de acteur de beelden zelf ook mag gebruiken
    • eventuele vergoeding


    Binnen de fotografie wordt er vaak naar zulke contracten verwezen als TFP- of TFCD-contracten. Dat staat voor ‘Time for print’ of ‘Time for cd’, waarmee bedoeld wordt dat het model zijn tijd inversteert, in ruil voor de prints van de foto’s of de digitale bestanden. Een korte zoekactie op het internet levert je meteen verschillende voorbeeldcontractjes op.


    Krijg je een contract voor je neus dat je graag eens door iemand met meer kennis van zake laten bekijken of heb je hulp nodig om zelf een contract op te stellen? Dan kan je altijd contact opnemen met Cultuurloket.

    Wat met privacy en portretrecht bij straatfotografie?